ҚАҚТЫҒЫС КЕЗІНДЕГІ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ҚОРҒАНУДЫҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
(М.Х.Дулати атындағы Тараз университеті)
Аннотация: Мақалада тұлғаның жағымсыз тәжірибелерінен, ішкі конфликтілерінен, қорқынышынан қорғанудың ерекшеліктері қарастырылады. Адам психикасының стресске, жағымсыз эмоцияларға қарсы тұруға бағытталған механизмдер жиынтығы сипатталады. Тұлғаның эмоцияларын, ойларын және мінез-құлқын реттеуге көмектесетін тетіктер талданады.
Түйін сөздер:психологиялық қорғану, проекция, рационализация, репрессия, интеллектуализация, стресс.
Аннотация: В статье рассматриваются особенности защиты личности от негативных переживаний, внутренних конфликтов, страхов. Характеризуется совокупность механизмов психики человека, направленных на противодействие стрессам, негативным эмоциям. Анализируются механизмы, которые помогают регулировать эмоции, мысли и поведение человека.
Ключевые слова: психологическая защита, проекция, рационализация, подавление, интеллектуализация, стресс.
Annotation: The article discusses the features of protecting a person from negative experiences, internal conflicts, and fears. The set of mechanisms of the human psyche aimed at countering stress and negative emotions is characterized. The mechanisms that help regulate human emotions, thoughts and behavior are analyzed.
Keywords: psychological protection, projection, rationalization, suppression, intellectualization, stress.
1936 жылы «Психология және қорғану механизмдері» атты А. Фрейдтің еңбегі жарық шықты. Психологиялық қорғану механизмдері және олардың бала тұлғасын дамытудағы рөлі туралы идеялар уақыттың күшіне бағынбады. Осы еңбекпен таныс психологтар, ұстаздар, дәрігерлер практикалық психологияның саласы-балалар психоанализін ашатыны анық. Қақтығыс кезіндегі психологиялық қорғану — бұл тұлғаны қиын жағдайда туындайтын шамадан тыс стресстен және ішкі қақтығыстардан қорғайтын бейсаналық механизмдер жүйесі. Бұл механизмдер жағымсыз эмоциялардың әсерін азайтуға және эмоционалды тепе-теңдікті уақытша сақтауға мүмкіндік береді. Алайда, қысқа мерзімді пайдасына қарамастан, психологиялық қорғану конфликтіні сындарлы шешуге және өзін-өзі тануға кедергі келтіруі мүмкін [1].
Психологиялық қорғану механизмдеріне бас тарту, проекция, рационализация, регрессия, интеллектуализация жатады. Бас тарту- адам шындықтың жағымсыз фактілерін мойындаудан бас тартатын қарапайым қорғану механизмі. Қақтығыста бас тарту мәселенің нақты ауырлығын, шиеленістің өзінің эмоционалды жағдайына әсерін қабылдағысы келмеуі ретінде көрінеді. Тәсіл адамға жарақаттан аулақ болуға көмектеседі, мерзімді перспективада мәселені нашарлатуы мүмкін. Проекция-өзінің жағымсыз қасиетін, эмоциясын немесе мотивін басқа адамдарға беру. Бұл сезімнің өзінен шыққанын білмей, жанжал жағдайында адам қарсыласын агрессия немесе өзімшілдік үшін кінәлауы мүмкін. Проекция ішкі шиеленісті азайтады, бірақ жағдайды қабылдауды бұрмалайды. Рационализация адамның шындыққа сәйкес келмесе де, мінезіне логикалық және ақылға қонымды түсініктемелер табуынан көрінеді. Өзін ақтау арқылы кінә, ұят сезімін жеңілдетуге көмектеседі, көпшілігінде өзін айыптаудан аулақ болу үшін қолданылады. Репрессия-бұл жарақаттанған ойлар мен эмоцияларды бейсаналыққа бағыттаған процесс. Қақтығыс жағдайында репрессия жанжалға байланысты жағымсыз естелік пен сезімді ұмытуға немесе басуға мүмкіндік береді, бұл стрессті уақытша төмендетеді. Бірақ мәселе шешілмейді, тек оның көрінісін кешіктіреді. Интеллектуализация- адам жағдайды ұтымды, объективті талдауға назар аудара отырып, жанжалға эмоционалды араласудан аулақ болуға тырысады. Адамды өз эмоциясынан алшақтатады, жанжалдың негізгі себептерін түсінуді қиындатады [2].
Психологиялық қорғану — бұл санада стрессті жеңу және өзімшілдікті қорғау үшін қолданатын механизм. Бұл механизм оң немесе теріс болуы мүмкін, мәселен оң механизмдерге өзін-өзі растау, өзін-өзі алдау, ал теріс механизмдерге регрессия мен диссоциация жатады. Психологиялық қорғану қақтығыс жағдайында эмоционалды тұрақтылықты сақтауда маңызды рөл атқарады. Бұл эмоционалды дағдарысты уақытша болдырмауға мүмкіндік береді, адамның өзін-өзі бағалауы мен өзіне деген сенімділігін сақтауға көмектеседі. Алайда, бұл механизмдерге шамадан тыс тәуелділік шындықты қабылдаудың бұрмалануына әкелуі, қақтығысты шешуді және тұлғаның одан әрі дамуын қиындатуы мүмкін.
