Екі актілі, төрт суретті драма
Қатысушылар:
Рәбиға – 10-класс оқушысы.
Ұлықпан – Рәбиғаның класс жетекшісі, 27-де.
Мадрид – мұғалім, жасы 22-де.
Роза Қасымханова – мұғалима, жасы 35-тер шамасында.
Айжан Құдайбергенова – Рәбиғаның класстасы.
Уәтай – тракторшы жігіт, 19 жаста.
Қалаубай – мектеп директорының міндетін уақытша атқарушы, жасы 43-те.
Қамқа – мұғалима, жасы 45-тер шамасында.
Жамал – үй сыпырушы, жасы 65-те.
1- мұғалима.
2- мұғалима.
Медбике қыз.
Мұғалімдер.
Бірінші акт
Бірінші сурет
Түс ауған шақ. Ауылдық мектеп. Мұғалімдер бөлмесі. Ортада «Т» әрпі секілдентіп бір-біріне жалғастырып қойылған үстелдер.Оң жақ қабырғаның жанында – ескілеу диван. Есік жақта класс журналдары, географиялық карта, глобус, тағы да сол секілді күнделікті сабақ жабдықтарына арналған екі-үш әйнекті шкаф. Бөлмедегі үш-төрт мұғалім әлденеге үрпиісіп, сұрақты жүзбен бір-біріне қарайды.
1-мұғалима. Не боп қалыпты? Аяқ астынан немене шақыру бұл? Жиналыс па? Сабақтың үстіндегі не қылған жиналыс өзі?
2-мұғалима. Білмеймін. Түк түсінсем бұйырмасын. /Диванның үстінде отырған егделеумұғалимаға бұрылып./ Тәтей, сіз бірдеңе білетін сияқтысыз ғой.
Қамқа /қабағын шытып/ Е-е, қайбір жақсылық дейсің. Оныншыдағы Рәбиға ше… Жанұзақоавны айтам… Со бала сірке суын ішіп қойыпты. Әлсіз көрінеді, жаңа «скорыймен» ауданға алып кетіпті. Ауруханаға…
2-мұғалима. Қойыңызшы?!.
1-мұғалима. Сірке суын дейсің бе?! Мынау сұмдық қой!
2-мұғалима. Құдай-ай, жап-жас бала. Қор болды-ау, сірке суын неменеге ішіп жүр сонда? Біреуге ерегесіп пе?
Қамқа. Интернаттағы оқушылардың жайын білмейсіңдер ме. Әке-шешелері жыл он екі ай бойы айдалада қой бағып жүредң елім-телім болып. Балалары жүреді мұнда – интернатта – тәрбиешілер мен аспаздың қасы мен қабағына қарап жәутеңдеп. Ал бірақ әлгі Жанұзақова бейшараның неменеге өйтіп жүргенін шынын айтсам, естігем жоқ. Қазір айтатын шығар түсіндіріп.
1-мұғалима. Сонда завуч бізді ғана шақырып па?
Қамқа. Мектепте барларын ғана шақыртқан болар. /Жүрегінің тұсын қолымен ұстап./ Апыр-ай, мына жүрегі түспегір қағып, біртүрлі мазамды алып отырғанын қарашы. Валидолымды үйге қалдырып кеткенімді көрмеймісің қасақана.
2-мұғалима. Тәтей, қой онда көп «нервничать» ете бермеңіз. Ауырып қалып жүрерсіз тағы.
Қамқа. Е-е, бізде қай бір жөнді жүйке қалды дейсіңдер. Міне, жиырма бес жыл мұғалім болғанымызға. Бердік қой сол жиырма бес жылға бойдағы бар денсаулықты да, жүйкені де. Онымен мұғалімнің еңбегін бағалап жатқан не үкімет, не ата-ана, не бала жоқ. Әйтеуір енді пенсияға дейін бірдеме қылып амалдасақ…
Осы кезде бұлардың үстіне адымдай басып Қалаубай кіріп келеді. Соңында Ұлықпан мен Айжан. Қалаубай сол адымдаған күйі төрдегі үстелдің жанындағы орындыққа – өзінің тиесілі орнына – барып жайғасады. Айжан не істерін білмей есік аузында состиып тұрып қалады. Жылап тұр.
Қалаубай /отырып жатып/. Ал, қане, Құдайбергенова, сен айтшы, былай дұрыстап. Не болды, қалай болды өзі? Қане, берірек жақында, былай ортаға қарай… Жылама. Жылағанмен қазір іс бітпейді. Қане, құлағымыз сенде…
Айжан. Біздің класта соңғы сабақ жүріп жатқан… /Ол сөзін әрі қарай жалғай алмай еңіз-теңіз болып жылап қоя береді/
Қалаубай. Құдайбергенова, жылама деймін. Жылағанмен іс бітпейді дедім ғой. Түсінсеңші, қарағым…
1-мұғалима./Айжанның жанына барып, құшақтап, шашынан сипайды/. Қой, босай бермеші, айналайын. Бәрімізге де оңай тиіп тұрған жоқ. Қанеки, білгеніңді, көргеніңді айта ғой . Жұрттың бәрі сені тосып тұр ғой…
Қамқа /күрсініп/ Қайтсін, қатар жүрген құрбысы ғой. Екеуі егіз қозыдай еді.
Айжан /арасында көзінің жасын қолымен сүртіпқойып/ . Роза апайдың сабағы болатын. Кенет есік ашылды да, іле-шала ар жағынан Мадрид ағайдың басы қылтиды. «Роза, бір минутқа бері шығп кетіңізші» деді ол.
Қалаубай. Иә, сонан соң…
Айжан. Роза апай түсіндіріп тұрған сабағын тастап, дәлізге шықты. Класта отырғандықтан біз олардың не жөнінде сөйлескенін естіген жоқпыз. Сәлден соң роза апай класқа қайтіп кірді. Қолында бір жапырақ қағаз. Өңі өрт сөндіргендей болып кетіпті. «Жанұзақова, сен не бүлдіріп жүрсің?» деді ол есіктен кірер-кірместен Рәбиғаға шатынай қадалып. Менің қасымда отырған Рәбиға орнынан ұшып тұрды. Кластағы балалардың бәрі оған қарап аң-таң аңтарылып қалды. Мен де көзімнің қиығын салдым, Рәбиға қып-қызыл болып кетіпті, саусақтары дір-дір етеді. «Қазір сабақтан соң жеке қал, біз бұл мәселені талқылаусыз қалдырмаймыз. Отыр!..» – деді апай оған жек көре қарап.
Қалаубай. Иә, сосын Рәбиға класта қалды ма, жоқ әлде шығып кетті ме?
Айжан. Рәбиға дір-дір етіп, орнына қайта отырды. Сол отырғанан қашан сабақ біткенше қыбыр етпестен қақшиды да қалды. Түрі кісі аяғандай: көздері мөлт-мөлт етеді.
Сабақ біткен соң балалар үйді-үйлеріне тарай бастады. Мен Рәбиғаны жалғыз тастап кете алмай, есіктің алдына – дәлізге шығып күтіп тұрдым. Іштен апайдың ашулы даусы естіліп жатты. Мен былайырақ ысырылып тұрдым, өйткені біреулердің әңгімесіне тыңшыға ұқсап сырттан құлақ түрген ұят сияқты. Осы кезде дәлізде мектептің үй сыпырушысы Жамал апай еден жуып жүрді. «Әй , қыз, сен неменеге қақиып тұрсың, қайтпаймысың?» деді ол маған дәліздің ана басынан айқайлап.Мен не айтарымды білмегендіктен, үндемей тұра бердім. «Мына қыздың тілі байланып қалған ба, қара тігілгір!…» деді ол кісі күңкілдеп…
