ГЁТЕ, «ФАУСТ» ВА ЭРКИН ВОҲИДОВ
Эркин Воҳидов – ўзининг сирли-соҳир, нафис оҳангларга йўғрилган бетакрор шеърияти, драматик асарлари, публицистик ва адабий-танқидий мақолалари ҳамда жаҳон адабиёти машҳур намояндалари ижодидан қилган таржималари билан ўзбек адабиёти хазинасига улкан ҳисса қўшган йирик сўз санъаткоридир. Айниқса, Ватан, жонажон Ўзбекистон, Истиқлол ҳақида битилган шеърий асарларида юртга фидойи шоир қалбида сўнгсиз фахр, ифтихор туйғулари жилоланиб туради.
Шуни алоҳида эътироф этиш керакки, қадимги Юнонистонда Аристофан комедияларини, французлар «Тартюф», «Дон Жуан», «Мизантроп» (Мольер), руслар «Ревизор» (Н.В.Гоголь) комедияларини саҳналаштириб, қанчалар севиб томоша қилса, халқимиз «Олтин девор» комедиясини шунчалик мароқ билан томоша қилади. Хусусан, ушбу қувноқ комедия жаҳоннинг қатор тилларига таржима қилиниб, театрларда саҳналаштирилди, ўзбек драматургияси нуфузини оламга ёйди.
Беназир шоир Эркин Воҳидовнинг таржимонлик фаолияти ҳам унинг ижодида катта салмоққа эга. У Йоҳанн Вольфганг Гёте, Расул Ҳамзатов, Сергей Есенин, Михаил Светлов ва Александр Блок сингари кўплаб машҳур жаҳон шоирларининг нодир шеърий асарларини ўзбек тилига юксак маҳорат билан таржима қилди. Жумладан, улуғ немис шоири Й.В.Гёте қаламига мансуб «Фауст» асари таржимаси адабиётимизда ва маданий ҳаётимизда улкан воқеа бўлди.
Йоҳанн Вольфганг Гёте (1749—1832) – улуғ немис ёзувчиси, даҳо шоир, етук драматург, файласуф, адабиётшунос ва давлат арбобидир. У, шунингдек, ҳуқуқшунос, табиатшунос, шарқшунос ва мусаввир сифатида теран заковат, қомусий билим соҳибидир. У жаҳон адабиёти хазинасини «Фауст», «Ёш Вертернинг изтироблари», «Ғарбу Шарқ девони», «Ҳамроз диллар» каби умрбоқий асарлар билан бойитган улуғ сиймодир. Хусусан, «Фауст» трагедияси жаҳон адабиётининг ноёб дурдоналаридан бири саналади.
«Фауст» – мутолааси қалбимни тўлқинлантирган энг севимли асарларимдан биридир. Қачонки, такрор-такрор мутолаа қилар эканман, ушбу ҳайратомуз асар бот-бот ҳаёт муаммолари, одам ва олам тўғрисида, хилқат ва абадият ҳақида чуқур мушоҳада қаърига чорлайверади; унинг ақл бовар қилмас теранликларида инсон хаёлини мудом банд қилиб келган азалий ва абадий саволларга жавоб излайман; борлиқнинг тилсимот каби сиру асрорларидан воқиф бўлмоқ истайман. Зеро, дунё китобхонлари тафаккурини ҳамон ларзага келтираётган «Фауст» фожиасида яхшилик ва ёвузлик каби икки мангу қарама-қарши куч курашади.
Инсон ҳаётининг маъноси, умрнинг вазифаси нимадан иборат? Табиат ва коинотнинг қудратли кучларини инсон иродасига бўйсундириш, унинг қонунларини синчков ўрганиш ва тилсимли олам сир-асрорларини инсоният фойдасига хизмат қилдириш доимий орзуси бўлган учқур тафаккур соҳиби шу муаммо устида узоқ бош қотирди. Бинобарин, Гёте буюк қаҳрамон Фауст тимсолида файласуф Гётенинг қалбидаги эзгу ва порлоқ орзу-умидлар рўёбга чиқди.
Бу кўҳна дунё, бу сирли очун моҳиятини чуқур англаб етмоқ мақсадида теран заковат соҳиби Й.В.Гёте немис халқ оғзаки ижодида кенг тарқалган ақлли инсон Доктор Фауст ва шайтон Мефистофель ҳақидаги ривоятлардаги афсонавий образларга ижодий ёндошган ҳолда бадиий фантазия ва чуқур билимига таяниб, улуғвор «Фауст» асарини дунёга келтирди. Даҳо адиб шоҳ асарини яратиш учун салкам олтмиш йил заҳмат-машаққат чекди! Кўзланган ғоя ва мақсадини рўёбга чиқариш учун Гёте шоҳ асарида қадимги Ҳинд, Миср, Рим ва Юнон мифологияларига ижодий ёндошди. Даҳо ижодкорнинг зукко нигоҳидан ҳатто Шимол халқлари тасаввурлари, афсоналардаги марҳумлар руҳи билан гаплаша оладиган саҳҳор (сеҳргар) Георг Сабелликус, Товит («Таврот») ҳақидаги яҳудий афсонаси-ю, Одам Ато ва Лилит ҳақидаги коббалистик афсона ҳам четда қолмади.
Коббалистик афсонада ёзилишича, Лилит Одам Атонинг Момо Ҳаводан олдинги хотини бўлган экан. Эмишки, Лилит Одам Атодан дунёга келган фарзандларини битта қўймай ўлдирган ва шу сабабдан ҳайдалган экан…
Бироз чекиниш қилиб айтиш жоизки, Доктор Фауст ва Мефистофель ҳақидаги ривоят ва афсоналарнинг туб замини немис халқ оғзаки ижоди билан боғлиқ. Шу баробар, Европа халқлари орасида ҳам донишманд ва адолатпарвар, ҳар ишда омилкор Доктор Фауст ҳақидаги машҳур ривоятлар сақланган. XVI асрда яшаб ўтган машҳур инглиз драматурги Кристофер Марло 1588—1589 йилларда яратган «Доктор Фаустнинг фожиавий ҳаёти ва вафоти тарихи» номли фожиасига немисча Фауст ҳақидаги халқ китоби асос бўлган. Шунингдек, Фауст ҳақидаги афсонадан ижодий фойдаланган немис маърифатпарвар ёзувчиси, драматург Фридрих Клингер 1791 йилда ўзининг «Фауст ҳаёти, аъмоли ва жаҳаннамга қулаши» номли романини яратди. Мазкур роман Маҳкам Маҳмудов ва Абдунаби Абдулқодировлар томонидан ўзбек тилига таржима қилиниб, «Жаҳон адабиёти» журнали 2014 йил сонлари саҳифаларида эълон қилинган. Кристофер Марло трагедияси ва Фридрих Клингер романидан фарқли равишда, Гёте ижод этган «Фауст» фожиасида Фауст образи умуминсоний мақомга кўтарилади.
