Читать онлайн полностью бесплатно ИсмаIал Акаев, Мзия Ратиани - Кавказан баххьаш. III том. Обарган новкъахь

Переводчик Янина Дикаева

Редактор ИсмаIал Акаев

Иллюстратор Изнаур Акаев

Дизайнер обложки Изнаур Акаев

© Мурман Ратиани, 2023

© Мзия Ратиани, 2023

© ИсмаIал Акаев, 2023

© Изнаур Акаев, иллюстрации, 2023

ISBN 978-5-0060-7290-9 (т. 3)

ISBN 978-5-0060-7298-5

Создано в интеллектуальной издательской системе Ridero

III-гIа том Кавказан баххьаш

Ратиани Мурман – кху жайни бух биллинчу архивни кехатийн а, талламийн а автор

ХIара жайна йаздина Ратиани Мурмана гулдинчу кехатех пайда оьцуш. Цо доккха дакъа диллина Кавказан обаргех лаьцна хаамаш баржорехь а, Iалашбарехь а. Къилбаседа Кавказехь ша даьккхинчу шерашкахь Ратиани Мурмана Кавказан обаргех лаьцна мах боцу хазна гулйина. Цуьнан тоьшалла ду кху жайнехь Кавказан бакъ болчу турпалхойн дахарера кийсагаш. Йешархоша сатийсина йолу «Кавказан баххьаш» романан III-гIа том кхоьллина Ратиани Мурмана вовшахтоьхначу архивни гIирсан буха тIехь. Ратиани Мурман вина 1929-чу шеран бекарг беттан 21-чохь, Гуьржийн мехкан Абаша олучу жимачу гIалахь. Ишкол йаьккхинчул тIаьхьа иза Гуьржийн махкара политехнически институтан гIишлошйаран факультете деша хIоьттира. Дешар чекх даьккхинчул тIаьхьа, 1947-1950-чу шерашкахь цо Баку гIалахь эскарехь тIеман декхара дIакхехьнера. Цул тIаьхьа иза Батуми гIалара МКС-е дIахьажийнера. Цигахь цо тайп-тайпанчу даржашкахь болх а бинера. 1962-чу шарахь Ратиани Мурман ГIебартойн Балкхаре а, Къилбаседа ХIирийн Республике а кхаьчнера шен белхан гIуллакхашкахула. Цигахь цунна бевзира Къилбаседа Кавказан шортта цIе йаххана бевзаш болу йаздархой а, кхоллараллин интеллигенцин векалш а. ХIетахь дуьйна цо шен дерриге а дахар паччахьан Россин къизаллина дуьхьал къиссам латтош хиллачу Кавказан турпалхойн кхолламаш талларна а, царех лаьцна хаамаш гулбарна а лерира. Хала хеташ делахь а, Мурманан дахаран некъ чекхбаьлла, амма цуьнан рицкъаца нийсса, Мурманан кхоллараллин некъ ца хаьдда, цуьнан похIма долчу йоьIа Ратиани Мзияс къахьегар бахьана долуш, таханлерачу дийнахь аьтто баьлла Мурманан литературни а, исторически а лехамаш кху пайдехь жайнехь оьрсийн а, нохчийн а меттанашкахь вовшахтоха.

Ратиани Мзия йина 1962-чу шеран кхолламан беттан 26-чохь Батуми гIалахь. 1979-чу шарахь цо чекхйаьккхина Тбилиси гIалара ишкол. Ратиани Мзияс болх бина заводера комсомолан райкомехь кадрови декъан куьйгалхочун даржехь. 1986-чу шарахь иза деша хIоьттира Рига гIалин 4-чу медицински колледже. Ратиани Мзияс болх бина ЛССР-ан Могашалла Iалашйаран министерствон 4-чу урхаллин 2-чу больницехь. 1989-чу шарахь дуьйна цо белхаш бина Гуьржийн мехкан медицински хьукматашкахь. Гуьржишна а, абхазашна а йукъахь тIом хиллачу хенахь цо болх бина Гори гIалара госпиталехь. 1996-2000-чу шерашкахь цо болх бина Тбилиси гIалара кардиологически клиникехь. 2001-чу шарахь дуьйна иза йукъараллин болх беш йу. 2015-чу шарахь дуьйна къахьоьгуш йу дас йолийна роман чекхйаккхарна тIехь.

Акаев ИсмаIал – журналист, публицист, редактор, йаздархо, театран а, кинон а гIуллакххо, Лондонера Евразийски Кхоллараллин Гильдин Декъашхо, Кавказан йаздархойн декъашхо. 90-чу шерашкахь дуьйна литературехь жигара къахьоьгуш ву. Акаев ИсмаIалс йазйина, зорбане йевлла хIара тайпа маьIне, кIоргера чулацам болу литературни-исторически говзарш – трилоги «Серебреник», «Дахаран туьха», «Siiver Coin», «Записки штрафника. Млечный путь», «Свобода или смерть», «Маршо йа Iожалла», иштта шортта публицистически статьйаш а, дийцарш а, цул совнаха Акаев ИсмаIал автор ву, Нохчийчоьхь дуьххьара зорбане йаьллачу проектан – «Генеалогическое древо ЧIИНАХ БОКИ-ДУКЪАРХОЙ». Цуьнан литературни говзарш гочйина нохчийн а, Iаьрбойн а, туркойн а, италхойн а, ингалс а меттанашка. 1992-чу шарахь Акаев ИсмаIалс Москва гIалахь схьайиллинера «Исмайл» цIе йолу театр. ТIеман шерашкахь цо журналистан болх бина дуьненйукъара изданишкахь. Карарчу хенахь Акаев ИсмаIалан литературни кхолларалла шуьйра йевза вайн махкахь а, иштта цуьнан дозанал арахьа а.

ТIулг буьллуш тIулгана тIе,

Бохь боккхуш стигалан Iаьрша,

ТIоговзас тарханна тIехь

БIов йотта йолийра Нашхахь.

Шурийца датийра латта,

Буьйр тухуш кечйира маркхал.

Хичуьра ворданахь готта

Чхар-тIулгаш кхийхьира тоъал.

Боккха тIулг зIарзакъца ойуш,

Жиманиг – тIебахьаш карахь,

Оьшучохь гIо-орца кхойкхуш,

БIов йина йелира шарахь.

НеIарна тIехула, куцдеш,

«Кура тIулг» биллира шера.

ЖIоьвнаца, сенаш а нисдеш,

Хьажийра массо а кхера.

ГIат къовлуш хьовзийра кхазарш,

Пенаца нисйира товха.

Дечиган кечдира ламеш,

Кхерчан зIе тесира тховха.

Iад кхосса йитира барол,

ТIо тоха йира мершкхера,

Кор дира дIахIотто гIарол

Тергалъян мостагIийн гIера.

ТIаьххьара бIов йерзош пхьеро,

Ял шен схьаэцале хьалха,

ЦIурко-тIулг буьйгIира чхерах,

Воккхавеш биначу балхах.

//Умхаев Хьамзат//

Суьртан автор Берсаев Абдуллах